Biografie (5)
De loopbaan in suriname van Hermen J. Jacobs
Suriname
Tijdens de opleiding had Hermen J. Jacobs kennis gemaakt met de ideeën en de praktijk van Jan
Ligthart. Het contact met Jan Ligthart bleef in de Surinaamse periode voortbestaan. Hermen J.
Jacobs stuurde aan Jan Ligthart onder andere foto’s
van de bewoners, en Jan Ligthart schreef dan een bedankje terug.
27-4-‘12
Beste Herm
Gisteren bracht Jaap ons het pakje brieven met de groeten van Hermen Jacobs. Voor beide
vriendelijk dank. De kaarten heb ik al eenige malen bezichtigd. Het inboorlingen-type dunkt me
zoo gezien niet mooi. Maar dan toch altijd nog mooier
in eigen dracht, dan in Eur. kleeding.
En wat zeg je ervan, dat Jaap weer in
dienstbetrekking komt ? Oude liefde. Samen hart. gegroet, ook de fam. Nawijn, van je
toegen.
Jan L.
De Suriname reis
Hermen J. Jacobs had op de opleiding tot onderwijzer Jo Brands leren kennen. Zij was eveneens
lid van de Haagse Kwekelingen Geheelonthoudersbond.
Zij maakten trouwplannen en op 13 september trouwt Hermen J. Jacobs met zijn vroegere
studiegenote Jo Brands. Hermen kwam in het jaar voordat hij in het huwelijk trad in contact
met de TJ. Nawijn. De heer Nawijn was in Nederland
op zoek naar een geschikte kandidaat voor onderwijzer aan de Emmaschool in Paramaribo. En die
vond hij in de persoon van Hermen J. Jacobs.
Van het gemeentebestuur had Hermen buitengewoon verlof gekregen en de Minister van Koloniën had
hem benoemd aan de Emmaschool te Paramaribo.
De dag na zijn huwelijk schepen Hermen J. Jacobs met zijn bruid zich in op de Prins Maurits en
vertrekt het jonge echtpaar naar Suriname. Aan boord gaf hij Engelse les aan de soldaten die naar
Suriname gingen.
De koningin Emmaschool was een school in de hoofdstad van Suriname, Paramaribo. Er had
recentelijk een reorganisatie plaats gevonden en de resultaten waren bevredigend. Het kon als
voorbeeld dienen voor andere scholen. Hermen J. Jacobs
gaf ook les aan de onderwijzers en onderwijzeressen in handenarbeid. Hij had zich met name
gespecialiseerd in de nog onbekende
Zweedse handenarbeid methode Slöjd.
De leesboekjes
Schutblad van het aardijkskundig leesboek voor Suriname, uitgegeven door Wolters te
Groningen (1916).
Er was in 1909, nadat het Koloniaal Museum was ontbonden, in de Emmaschool een ‘schoolmuseum met
leeszaal’ ingericht. Begin twintigste eeuw kende Suriname een rijk geschakeerde bevolking.
Contractarbeiders maakten daar een groot
deel van uit. Voor hen waren ‘eigen’ scholen ingericht. Hermen zag dat het onderwijs niet voldeed
aan zijn idealen. De lesstof stond ver van zijn leerlingen af ‘In Suriname aangekomen las hij in de
schoolboekjes dat De Rijn bij Lobith in ons land komt en dat mijn zusje blond haar heeft en blauwe ogen.’
(Jacobs, 1996, 4).
De inhoud van het leesboek was ontleend aan de werkelijk omgeving: versjes en schetsen uit het
plantageleven en de folklore (o.a. Anansitori’s). En een recensie over deze leesboekjes vermeldt:
‘Een stap in de goede richting was gezet: Dien
kant moet het uit; leesstof aan eigen omgeving ontleend.’ (In: Van Kempen, 2006, 281).
Het eerste deeltje van Uit onze omgeving werd ook positief ontvangen en gewaardeerd. Het
tijdschrift Neerlandia schreef ’Uit onze omgeving’ is de titel van een leesboekje voor
Surinaamsche scholen, door de heeren Hermen J. Jacobs
(oud-onderwijzer te Paramaribo) en Julius W. Lobato, (Hoofd van de Emma-school te Paramaribo)
voor het derde leerjaar bestemd. Een gelukkige gedachte der schrijvers om het Surinaamsche kind leesstof
te geven aan zijne omgeving ontleend.
Reeds lang bestond hieraan groote behoefte, daar de in gebruik zijnde leesboeken, voor de Hollandsche
jeugd geschreven, niet zelden geheel ongeschikt bleken voor de scholen aldaar. De tekenaar Jan Sühl
heeft het boekje van aardige duidelijke
plaatjes voorzien, die de jeugdige lezers onmiddellijk verplaatsen in het land waarvoor dit goed
uitgevoerde leesboekje is bestemd. Een 2e deeltje is - naar wij vernemen - al reeds ter
perse.’(Neerlandia, 1917).
Maatschappijkritiek
Naast het ontwikkelen van eigen lees- en taalmethodes aarzelt Hermen J. Jacobs ook niet om
´misstanden´ aan de kaak te stellen. Zo schrijft hij in de plaatselijke krant over
´Kinderslavernij in Suriname´ (Jacobs, 1916, 142-148).
In Suriname kende men de zogenaamde ´kweekjes´. Een kweekje was een pleegkind,
doorgaans een negermeisje van de plantage, dat in huis werd genomen om daar allerhande
werkzaamheden te verrichten. Jacobs gebruikte hier de term ´kinderslavernij´ voor.
In de Vaststelling van de koloniale huishoudelijke begrooting van Suriname voor 1918 wordt hier
als volgt op teruggekomen: ´In de Vragen van den Dag van Februari 1916 heeft de heer Jacobs,
een bekend schrijver over Surinaamsche toestanden, geschreven over “kweekjes”, d.z. kinderen, die door de moeders worden afgestaan aan vreemdelingen, die hen dan exploiteren, en wanneer men dat artikel
leest, moet men erkennen, dat de heer Jacobs te recht de uitdrukking “kinderslavernij” bezigt.`(1918, 2).
Het schrijven van Hermen leidt er uiteindelijk toe dat er een onderzoek wordt ingesteld naar de ´opvoeding en verzorging der kweekjes´.
Later schrijft hij met oud-collega te Paramaribo Fred Oudschans Dentz, de atlas Onze
West in beeld en woord. Deze atlas wordt in 1917 uitgegeven door J.H. de Bussy te Amsterdam. Van
Suriname zijn 121 afbeeldingen opgenomen met verklarende tekst, behandelend Paramaribo, de bevolking, cultures, plantages, districten en de verschillende
bevolkingsgroepen.
Uit de beschrijvingen en de duidelijk toelichting bij de platen blijkt dat de schrijvers de
omgeving die zij beschrijven terdege kennen. Deze atlas was ‘een platenalbum voor het
huisgezin en ten gebruike bij het onderwijs aan gymnasia, hoogere burgerscholen, kweek-,
normaal- en andere scholen.’(Oudschans en Jacobs, 1917, 2).
Ook na zijn terugkeer naar Nederland bleef hij de volle aandacht voor Suriname houden. Zo blijkt
uit een bericht uit Neerlandia. Daar wordt vermeld: ‘Bij de lessen met lichtbeelden, die door
de Haagsche Commissie van lichtbeelden voor onderwijs, in de school aan de Van Dijckstraat
te 's-Gravenhage in Mei zijn gegeven, is eene bespreking gehouden over Suriname door den
heer Hermen J. Jacobs (oud-hoofd van de Emma-school in Paramaribo).’(Neerlandia, 1917).
